niedziela, 28 października 2018

Klasa III gimnazjum. Lekcja nr 12 "Księstwo Warszawskie"

Księstwo Warszawskie zostało utworzone przez Napoleona I Bonaparte w roku 1807 na mocy pokoju zawartego w Tylży.
Księstwo Warszawskie formalnie było państwem niepodległym, związanym tylko sojuszem z Francją. W jego skład wchodziły odebrane pokonanym Prusom, ziemie drugiego  i trzeciego zaboru pruskiego (bez Gdańska i obwodu białostockiego) oraz ziemia chełmińska i okręg nadnotecki. W sumie, obszar Księstwa Warszawskiego początkowo wynosił  około 104 tysiące km2, a jego ludność liczyła 2,6 miliona mieszkańców. Po przyłączeniu do Księstwa Warszawskiego (w roku 1809) części zaboru austriackiego, odebranego Austrii na mocy pokoju w Schönbrunn, obszar Księstwa Warszawskiego wzrósł do 155 tysięcy km2,  a liczba jego mieszkańców do 4,3 miliona.
Ustrój Księstwa Warszawskiego określała nadana mu przez Napoleona Bonaparte Konstytucja. Na jej mocy Księstwo Warszawskie stało się monarchią konstytucyjną, poprzez unię personalną związaną z Saksonią i dziedziczną w ramach panującej dynastii. Na tron Księstwa Warszawskiego powołano saskiego króla Fryderyka Augusta, a terytorium  Księstwa administracyjnie podzielono na departamenty: kaliski, poznański, bydgoski, płocki, warszawski i łomżyński, ( a po roku 1809 także: krakowski, radomski, siedlecki i lubelski).
Konstytucja Księstwa Warszawskiego nadana mu w roku 1807 przez Napoleona Bonaparte, wzorowana była na wzorach francuskich epoki napoleońskiej i wprowadzała francuski kodeks cywilny (tzw. Kodeks Napoleona) i ustanawiała zasady równości obywateli wobec prawa oraz ich osobistej wolności (między innymi poprzez zniesienie poddaństwa chłopów, jednak bez dokonywania ich uwłaszczenia). Uzupełnieniem Konstytucji Księstwa Warszawskiego był dodany do niej tzw. dekret grudniowy (dotyczący statusu chłopów).
Całość tych aktów ustawodawczych gwarantowała państwu silną władzę monarszą (księciu na mocy konstytucji przysługiwała władza wykonawcza, wraz z inicjatywą ustawodawczą i możliwością mianowania i odwoływania ministrów), nowoczesną i scentralizowaną administrację oraz niezawisłość państwowego sądownictwa.
Władzę nad Księstwem Warszawskim sprawował książę z pomocą rządu (złożonego z: prezesa rządu, 5-u ministrów różnych resortów i sekretarza stanu) oraz Rady Stanu. Dwu izbowy sejm (którego kształt nawiązywał do polskiej tradycji prawno - ustrojowej) posiadał znacznie ograniczone kompetencje w zakresie władzy ustawodawczej – miał prawo właściwie tylko do dyskutowania na temat projektów i do uchwalania projektów rządowych.
Prawo wyborcze przysługiwało szlachcie posiadającej, zasłużonym żołnierzom, wyższym warstwom mieszczańskim oraz części zawodowej inteligencji i oczynszowanych chłopów.
Konstytucja Księstwa Warszawskiego i zmiany przez nią w Księstwie Warszawskim usankcjonowane, przyczyniły się do istotnych przeobrażeń społecznych i zapoczątkowały prawną likwidację systemu feudalnego na ziemiach polskich, jednocześnie tworząc fundamenty nowożytnej polskiej państwowości.
Pomimo formalnej niezależności Księstwa Warszawskiego, jego polityka zagraniczna, w całości przysługująca osobie księcia, była ściśle podporządkowana politycznym interesom Napoleona Bonaparte, a decydujący wpływ na politykę polskiego rządu miał francuski rezydent stale przebywający w Warszawie. Polska armia wzięła więc udział np. w wojnie Napoleona Bonaparte z Rosją w roku 1812.
Wśród społeczeństwa Księstwa Warszawskiego dominowała jednak profrancuska orientacja polityczna, z Napoleonem Bonaparte wiążąca nadzieje na odbudowę niepodległości Polskiej Rzeczypospolitej.
Trudna sytuacja gospodarcza Księstwa Warszawskiego (obniżenie się poziomu eksportu zboża, spadek cen i zadłużenie skarbu) oraz wysokie koszty utrzymania własnej armii, zmusiły władze Księstwa do intensyfikacji rolnictwa i poprowadzenia protekcjonistycznej polityki w stosunku do przemysłu.
W styczniu 1813 roku Księstwo Warszawskie zostało zajęte przez wojska rosyjskie, a w roku 1815 na mocy postanowień Kongresu Wiedeńskiego Księstwo Warszawskie zostało zlikwidowane. Z większości jego terytorium utworzono Królestwo Polskie.

Klasa III gimnazjum. Lekcja nr 11 "Jeszcze Polska nie umarła"

I. Początek Legionów polskich we Włoszech.
Legiony Dąbrowskiego, czyli Legiony polskie we Włoszech, były to polskie oddziały, które w latach 1797-1807 walczyły u boku wojsk francuskich i sprzymierzonych z nimi wojsk włoskich. Legiony powstały na podatnie umowy zawartej z rządem Republiki Lombardzkiej, która została utworzona przez Francuzów w północnych Włoszech. Umowę ze strony polskiej zawarła polska organizacja Agencja, która powstała w 1794 roku w Paryżu. Jej założycielami byli polscy emigranci po upadku powstania kościuszkowskiego. Inicjatywa podpisania takiej umowy należała do Jana Henryka Dąbrowskiego. Plan utworzenia takich jednostek wojskowych został poparty przez Napoleona.
II. Twórcy Legionów polskich.
Jan Henryk Dąbrowski (1755-1818) - polski generał, od 1771 roku na służbie w wojsku saskim. W 1792 roku wstąpił do armii polskiej. Brał czynny udział w powstaniu kościuszkowskim w 1794 roku. W sierpniu tegoż roku odparł atak wojsk pruskich i rosyjskich na Warszawę. We wrześniu stanął na czele powstańczej wyprawy do Wielkopolski. Zdobył miedzy innymi Gniezno i Bydgoszcz. Swymi umiejętnymi atakami na tyłach głównych sił pruskich doprowadził do wycofania się ich. Po trzecim rozbiorze polskim, kiedy upadły nadzieje na zjednoczenie ziem polskich przy pomocy Prus, udał się na emigrację do Francji. Cieszył się dużym zaufaniem Napoleona Bonaparte, jako dowódca Legionów polskich. W 1806 roku po zwycięstwie wojsk francuskich pod Jena i Auerstedt, zorganizował w Wielkopolsce powstanie przeciw Prusom. Reprezentował umiarkowaną lewicę polityczną. W 1807 roku jako dowódca III dywizji tworzących się wówczas wojsk polskich, przyczynił się do zdobycia Tczewa i brał udział w oblężeniu Gdańska oraz w bitwie francusko-rosyjskiej pod Frydlandem (klęska Rosji). Po powstaniu Księstwa Warszawskiego odsunął się od czynnej służby wojskowe. Powodem było przekazanie naczelnego dowództwa księciu Józefowie Poniatowskiemu. To oddalenie się od czynnej działalności nie trwało długo, bowiem w 1809 roku podczas wojny z Austria dowodził częścią oddziałów, które zdobyły Galicję. W 1812 roku był dowódca XVII dywizji, brał udział w bitwie pod Berezyną. Po śmierci księcia Józefa Poniatowskiego objął naczelne dowództwo wojsk polskich. Po utworzeniu Królestwa Polskiego był członkiem Komitetu Wojskowego. Wkrótce wycofał się z życia politycznego i służby wojskowej. Do chwili swej śmierci przebywał w swych dobrach w Wielkopolsce.
Karol Kniaziewicz (1762-1842) - generał, dowódca Legii naddunajskiej. Uczestnik wojny polsko-rosyjskiej z 1792 roku. Walczył miedzy innymi pod Zieleńcami i Dubienką. Podczas tej kampanii otrzymał tytuł majora. Był jednym z bliskich współpracowników Tadeusza Kościuszki podczas powstania. W bitwie pod Maciejowicami dowodził lewym skrzydłem. Dostał się do niewoli rosyjskiej. Po uwolnieniu przedostał się po Włoch, gdzie działał pod komendą J. H. Dąbrowskiego. Po podpisaniu pokoju w Luneville w 1801 roku podał się do dymisji i osiadł na Wołyniu. Dopiero w 1812 roku wstąpił do wojska Księstwa Warszawskiego. Uczestniczył między innymi w podjętej przez napoleona kampanii moskiewskiej. Był wtedy dowódcą dywizji (jako generał). Został ranny w trakcie bitwy pod Berezyna. Po utworzeniu Królestwa Polskiego, podobnie jak J. H. Dąbrowski, był członkiem Komitetu Wojskowego. Zdecydowała się jednak na emigrację, głównie z powodu konfliktu z wielkim księciem Konstantym. W czasie powstania listopadowego reprezentował w Paryżu Rząd Narodowy. Pozostał we Francji. Związał się z obozem księcia Adama Czartoryskiego.
III. Krótka charakterystyka Legionów polskich.
Legioniści nosili mundury podobne po polskich z włoskimi napisami: Ludzie wolni są braćmi oraz kokardy w narodowych barwach francuskich. Rekrutowali się oni głównie z polskich jeńców i dezerterów z armii austriackiej. Kiedy zostali do niej wcieleni automatycznie zostali zmuszeni do walki z wojskami francuskimi stacjonującymi we Włoszech. W maju 1797 roku Legiony Polskie liczyły około 7 tysięcy żołnierzy. Były podzielone na dwie trzybatalionowe legie: 1 legi - dowództwo gen. J. Wielhorski, 2 legia - dowództwo gen. F. Rymkiewicz. Dąbrowski wprowadził w Legionach francuską organizację dowodzenia, francusku system służby wewnętrznej i sądownictwo wojskowe. Czynił duże starania by utrzymać demokratyczny charakter Legionów. Zniósł w nich kary cielesne, zapewnił możliwość awansu także dla tych żołnierzy, którzy nie należeli do stanu szlacheckiego. Ponadto wprowadzono naukę czytania i pisania oraz wykłady z historii ojczystej. Zasługę na tym polu położył szczególnie Józef Wybicki, współorganizator Legionów, autor pieśni Legionów - "Mazurek Dąbrowskiego", która z czasem stała się polskim hymnem narodowym.
IV. Działania wojenne Legionów polskich.
Legiony już wkrótce po swym utworzeniu wzięły udział w walkach pod Rimini, Weroną i nad jeziorem Garda. Plany na szybki powrót legionów z Włoch do Polski ("z ziemi włoskiej do Polski") oddaliły się z chwilą podpisania rozejmu francusko-austriackiego w Leoben w kwietniu 1797 roku oraz pokoju w Campoformio w październiku tegoż roku. W listopadzie 1797 roku Legiony przeszły na służbę nowo utworzonej przez Napoleona w północnych Włoszech Republiki Cisalpińskiej jako Korpus Posiłkowy. W 1798 roku wzięły one udział w okupacji Państwa Kościelnego, wkraczając między innymi do Rzymu. Wiosną 1799 roku liczyły już ponad 8 tysięcy żołnierzy i oficerów. Część z nich wzięła udział w wojnie Francji z królestwem Neapolu. W toku dalszych operacji legioniści zdobyli masyw górski Monti Calvi. Rozbiły niemal całkowicie jedna z dywizji austriackich. Generał K. Kniaziewicz w pościgu za wojskami austriackimi sforsował wąwóz w pobliżu Terraciny, zdobył twierdzę Gaetę, a potem uczestniczył w pochodzie na Kapuę i Neapol. Legioniści brali następnie udział w wiosennej kampanii 1799 roku w ramach walki Francji z tzw. drugą koalicją antynapoleońską. 2 legia walczyła nad Adygą, gdzie poniosła ogromne straty - około 2 tysięcy rannych i zabitych w trakcie bitew pod Legnano i Magnano. Wtedy też śmiertelna ranę otrzymała gen. Rymkiewicz. Część rozbitych wówczas wojsk francuskich i polskich schroniła się do twierdzy w Mantui. Po jej kapitulacji dnia 29 lipca 1799 roku wszyscy Polacy, którzy pochodzili z zaboru austriackiego zostali wydani Austriakom. W trakcie zmagań 2 legii nad Adygą, 1 legia pod dowództwem gen. J. H. Dąbrowskiego w sile 5 batalionów piechoty i 2 szwadronów jazdy ruszyła na północ w kierunku Lombardii, opanowanej przez wojska rosyjskie i austriackie. W dniach 17-19 kwietnia tegoż roku legioniści wzięli udział w krwawej bitwie nad Trebbią w pobliżu Piacenzy, z której gen. Dąbrowski wyprowadził zaledwie 1,5 tysięcy żołnierzy. Następne bitwy pod Novi i Bosco, mimo iż chwalebne przyniosły Legionom dalsze straty. W wyniku tych walk, tylko 800 żołnierzy zostało pod bronią.
V. Ważniejsze bitwy Legionów polskich we Włoszech.
Bitwa pod Magnano - 1 grudzień 1798: legioniści - około kilkuset zostali włączeni do brygady dowodzonej przez gen. K. Kniaziewicza. Rozbili kilkutysięczny korpus wojsk królestwa Neapolu.
Bitwa pod Falami - 5 grudzień 1798: legioniści odparli silny atak wojsk królestwa Neapolu oraz wzięli do niewoli około 3 tysięcy jeńców.
Bitwa na dolina rzeki Trebbia (koło Piacenzy): 17-19 czerwca 1799: legioniści powstrzymali na chwilę marsz wojsk rosyjsko-austriackich, dowodzonych przez feldmarszałka Suworowa. W trakcie tej bitwy zostały zniszczone trzy bataliony polskie, a dwa pozostałe z rannym J. H. Dąbrowskim walczyły dalej i słaniały odwrót wojsk francuskich.
Bitwa pod Hohenlinden - 3 grudzień 1880: około 3 tysięcy żołnierzy polskich dowodzonych przez gen. K. Kniaziewicza zasilało francuskie dywizje. Polscy ułani wdarli się na tyły wojsk austriackich, a piechota Legii Naddunajskiej umożliwiła wojskom francuskim generalny atak na nieprzyjaciela. Bitwa ta zakończył się pogromem wojsk austriackich.
Bitwa pod Castel Franco - 24 listopad 1805: piechota polska dowodzona przez J. Grabińskiego i jazda dowodzona przez generała A. Rożnieckiego miała duży wpływa na rozbicie i wzięcie do niewoli austriackiego korpusu księcia de Rohan - podążał na odsiecz Wenecji.
VI. Reorganizacja Legionów.
Gen. J. H. Dąbrowski udał się do Paryża, aby uzyskać środki na odbudowę Legionów polskich. Uzyskał zgodę na sformowanie nowej Pierwszej Legii Polskiej. Jej oddziały dowodzone przez J. H. Dąbrowskiego i składające się głównie z Polaków, którzy będąc w armii austriackiej dostali się do niewoli francuskiej, w końcu 1800 roku liczyły ponad 6 tysięcy żołnierzy. We wrześniu 1799 roku nad Renem powstała Legia Naddunajska, która została wzięta na żołd francuski. Legią tą dowodził gen. K. Kniaziewicz. Po podpisaniu pokoju w Luneville w 1801 roku doszło do nowej reorganizacji Legionów. Legia Dąbrowskiego została podzielona na dwie półbrygady, trzecią utworzono z Legii Naddunajskiej.
VII. Legia Naddunajska.
Były to oddziały polskie utworzone we wrześniu 1799 roku w armii francuskiej pod dowództwem gen. K. Kniaziewicza. Początkowo miały być na żołdzie Republiki Batawskiej, ale ostatecznie znalazły się na żołdzie Francji. Legię formowano w Alzacji i Lotaryngii. Część Legii w sile około 2 tysięcy żołnierzy walczyła w kampanii frankfurckiej w lipcu 1800 roku. 3 grudnia 1800 wojska Legii wzięły udział w zwycięskiej bitwie pod Hohenlinden w Bawarii. Ścigając wojska austriacko-bawarskie doszli aż do Wiednia. Pokój w Luneville z 1801 roku, który pomijał sprawę Polski, spowodował przeniesienie Legii Naddunajskiej do Włoch, na żołd Królestwa Etrurii. Decyzja ta wywołał burzliwe protesty ze strony polskich oficerów, a sam gen. K. Kniaziewicz podał się do dymisji. Wtedy dowództwo nad Legią objął gen. W. Jabłonowki. Pod koniec 1801 roku Legia Naddunajska została przemianowana na półbrygadę i weszła w skład zreorganizowanych legionów polskich we Włoszech. W 1802 roku został wysłana do stłumienia powstania Murzynów na Santo Domingo. Zdziesiątkowana chorobami, wkrótce przestała istnieć.
VIII. Koniec Legionów polskich.
Brak perspektyw na bezpośrednią walkę o niepodległość Polski doprowadził z czasem do zwątpienia. Oficerowie poczęli krytykować politykę Francji i licznie zaczęli się podawać do dymisji. Sami Polacy stali się także wówczas bardzo niewygodni dla Napoleona. Dlatego też cesarz Francuzów już w latach 1802-1803 wysłał dwie półbrygady na wyspę Santo Domingo (obecnie Haiti) na Morzu Karaibskim, celu pomocy w tłumieniu tamtejszego powstania Murzynów. Spośród 6 tysięcy Polaków tam wysłanych, tylko kilkuset wróciło po latach do Europy. Santo Domingo stało się symbolem tragicznego losu legionistów, którzy zostali zmuszeni do przeciwstawieni się narodowi walczącemu o wolność. W tym samym czasie trzeci półbrygada, która liczyła około 4 tysięcy żołnierzy uczestniczyła w kolejnych kampaniach napoleońskich: brała udział w zwycięstwie wojsk francuskich nad austriackimi pod Pastel Franco w dniu 24 listopada 1805 roku. Po utworzeniu zależnego od Francji królestwa Neapolu, legioniści zostali przydzieleni do dyspozycji jego władcy, jakim został brat Napoleona - Józef Bonaparte. Brali wówczas udział w walkach z angielskim korpusem ekspedycyjnym. Podczas kampanii z 1806 roku pozostałe, nieliczne wówczas jednostki, zostały skierowane na ziemie polskie do walki z Prusami. Ich oficerowie i żołnierze weszli w skład armii Księstwa Warszawskiego lub oddziałów polskich walczących w armii Napoleona.
IX. Znaczenie Legionów polskich.
W Legionach polskich walczyło ogółem około 35 tysięcy ludzi. Z tej liczby zginęło około 20 tysięcy. Legiony polskie mimo dość krótkiego okresu egzystencji stały się szkołą demokracji i patriotyzmu. Wśród żołnierzy krzewiono idee republikańskie, które pobudzały do walki nie tylko o niepodległość ojczyzny, ale także o sprawiedliwy ustrój. Legiony polskie przygotowały też kadrę dowódców, która po zapoznaniu się z zasadami nowoczesnej sztuki wojennej, odegrała znaczną rolę w wojnach napoleońskich. Niektórzy z nich wzięli także udział w powstaniu listopadowym. Dla kolejnych pokoleń Legiony Polskie stały się przykładem pierwszej po rozbiorach walki o niepodległość.

Klasa IIIgimnazjum. Lekcja nr 10 "Koniec Polski?"

Gdy w Targowicy zawiązała się konfederacja obozu hetmańskiego, którą wkrótce wsparły wojska rosyjskie, doszło do wojny o utrzymanie w mocy konstytucji. Król Poniatowski w pewnym momencie zwątpił jednak w możliwość wygrania jej, toteż zdecydował się na najbardziej kontrowersyjny krok w czasie jego panowania – przystąpienia do konfederacji targowickiej. Chciał on w ten sposób uratować choć część reform, jednakże nie udało mu się ocalić Rzeczpospolitej od kolejnych rozbiorów. Po roku 1793 był on już praktycznie bezradnym obserwatorem upadku swojej ojczyzny.
18 maja 1792 r. ambasador rosyjski Jakow Bułhakow wręczył polskim władzom notę obwieszczającą interwencję, którą określono mianem „przyjacielskiej, sąsiedzkiej pomocy” prowadzącej do obrony wolności i przywrócenia legalnej władzy w Polsce.
Tego samego dnia 98 tys. wojsko rosyjskie przekroczyło granice Rzeczpospolitej. Od południowego wschodu Polskę zaatakował korpus dowodzony przez gen. Michaiła Kachowskiego, z kolei od północnego wschodu siły znajdujące się pod komendą gen. Michaiła Krieczetnikowa. Pod względem liczebności, uzbrojenia, a także doświadczenia bitewnego, wojsko polskie w obronie Konstytucji 3 Maja znacznie ustępowało armii rosyjskiej - liczyło ok. 60 tys. (z czego niemal połowę stanowiła armia rezerwowa).
Naczelne dowództwo nad wojskiem sprawował Stanisław August; frontem ukraińskim dowodził ks. Józef Poniatowski, a wojskami na Litwie ks. Ludwik Wirtemberski (po odkryciu jego zdrady zastąpił go gen. Józef Judycki).
Wobec nie udzielenia militarnej pomocy przez Prusy, z którymi w 1790 r. Rzeczpospolita zawarła układ sojuszniczy, celem wojsk polskich było opóźnianie pochodu armii rosyjskiej w kierunku Warszawy. Do większych bitew doszło w czerwcu pod Mirem i pod Zieleńcami (na pamiątkę zwycięstwa król ustanowił Order Virtuti Militari). W lipcu Polacy stoczyli z czterokrotnie większymi siłami rosyjskimi ciężki, nierozstrzygnięty bój pod Dubienką. W walkach wsławił się bohater amerykańskiej wojny o niepodległość Tadeusz Kościuszko.
Od 19 czerwca, na mocy decyzji Straży Praw, Stanisław August prowadził negocjacje w sprawie przerwania działań zbrojnych z Rosją za pośrednictwem Bułkahowa.W sytuacji wojskowej przewagi Rosjan, ponaglany przez carycę, Stanisław August uznał dalszy opór za bezcelowy. 23 lipca przedstawił rosyjskie ultimatum na naradzie Straży Praw zwołanej na Zamku Królewskim.W wyrazie sprzeciwu wobec jego decyzji wielu polskich dowódców, w tym ks. Józef Poniatowski i Tadeusz Kościuszko podało się do dymisji. Kraj opuściło spore grono przedstawicieli polskich elit, m.in. marszałek sejmu Stanisław Małachowski oraz marszałek wielki litewski Ignacy Potocki.
Postawa króla Stanisława Augusta podczas wojny wywołuje do dziś skrajne opinie. Przeciwnicy monarchy zarzucają mu brak zdecydowania w działaniu (choć przekonywał, że był gotów osobiście stanąć do walki w obronie kraju) i zbytnią uległość wobec Rosji, z kolei jego zwolennicy przypominają bezsens sytuacji, w jakiej król znalazł się po ogłoszeniu konfederacji i wybuchu wojny z Rosją.

W wyniku klęski w wojnie polsko-rosyjskiej 1792 r. nastąpił II rozbiór Polski, którego dokonały w styczniu 1793 r. Rosja i Prusy.
 II Rozbiór Polski.
Drugi rozbiór polski - był to zabór polskich ziem, jakiego dokonały Rosja oraz Prusy (bez Austrii - zajętej wojną z Francją) na podstawie podpisanego w styczniu 1793 roku traktatu. Zaborcy powoływali się na rzekome rewolucyjne zagrożenie ze strony Rzeczpospolitej. Bezpośrednią przyczyną rozbioru stała się próba uniezależnienia się Polski od Rosji, którą podjęto w czasie Sejmu czteroletniego, jak również rosyjsko - pruskie zbliżenie wywołane rewolucją na terenie Francji.
W wyniku podziału Prusy opanowały - Gdańsk oraz Toruń, Wielkopolskę, Kujawy i Mazowsze, razem 58 tys. km2 i ponad 1 mln mieszkańców.
Drugi rozbiór stanowił dla Polski nie tylko katastrofę polityczną, ale i gospodarczą.Zniszczono produkcję przemysłową i doprowadzono do krachu bankowego. Gospodarka miejska znalazła się w stanie rozkładu. Nie lepiej było na wsi, która z trudem znosiła kontrybucje na rzecz wojska cesarskiego. Wzrastały ceny żywności. Pod wpływem tych różnorodnych bodźców dojrzewał w Polsce grunt do działań rewolucyjnych (przygotowania do powstania kościuszkowskiego).
Insurekcja kościuszkowska
W wyniku walki król przystąpił ostatecznie do Targowiczan i wyrzekł się konstytucji, a reformatorzy ponieśli klęskę. Bezpośrednim skutkiem porażki był II rozbiór Polski w 1793r. oraz sejm grodzieński. Sejm zatwierdził umowy rozbiorowe i anulował większość ustaw Sejmu Wielkiego. Po sejmie grodzieńskim kraj został podzielony na dwa stronnictwa polityczne, jedno na czele z królem opowiadało się za przeczekaniem do spokojnych czasów, aby odzyskać pełną suwerenność. Drugie było złożone ze stronników czynnego oporu, ich nadzieje wiązały się z ideą powstania zbrojnego, która zrodziła się w kraju i na emigracji. W tym momencie na scenę polityczną wkroczył Tadeusz Kościuszko (1746-1817r.). W latach 1774-84 przebywał on w Stanach Zjednoczonych, gdzie wziął udział w wojnie o niepodległość, w której stał się bardzo popularny. Reformy Sejmu Wielkiego i aukcja wojska umożliwiły mu wejście do służby wojskowej w stopniu generała majora. Kiedy Stanisław August przystąpił do Targowicy, Kościuszko wraz z ks. Józefem Poniatowskim podał się do dymisji i wyjechał z Polski na emigrację, aby przygotowywać powstanie.
Tymczasem sytuacja międzynarodowa układała się niekorzystnie dla Polski. Żyrondyści, a następnie jakobini proklamowali powszechną wojnę z tyranią, ale niepowodzenia militarne zmuszały Francję do delikatnej gry dyplomatycznej, której celem było wyeliminowanie Prus z wojny. W tych okolicznościach, przewidziany na wodza powstania Kościuszko, na próżno zabiegał o sprecyzowanie pomocy francuskiej w 1793r. Francuzi widzieli bowiem w powstaniu pomyślną dla siebie dywersję skutecznie szachującą Rosję i Prusy, nie zamierzali jednak czynnie angażować się po stronie polskiej. Nie można też było robić sobie żadnych poważnych nadziei co do poparcia ze strony Turcji i Szwecji.
W tej sytuacji wybuchło w Polsce powstanie, na którego czele stanął właśnie Kościuszko i które będę starał się przedstawić w mojej pracy. Miało ono zacząć się jesienią 1793r., jednak trzeba było przełożyć ten termin do momentu pełniejszego ukończenia przygotowań. Ostatecznie 24 marca 1794r. Kościuszko ogłosił Akt powstania. Na mocy ogłoszonego wyżej aktu, Kościuszko stawał się Najwyższym Naczelnikiem Sił Zbrojnych Narodowych z władzą dyktatorską. Za cel powstania uznano “uwolnienie Polski od obcego żołnierza, przywrócenie i zabezpieczenie całości jej granic”. Aby nie straszyć szlachty widmem rewolucji francuskiej, za hasło insurekcji (tzn. powstania) przyjęto: “Wolność, Całość i Niepodległość”, a nie: “Wolność, Równość, Braterstwo”. Akt powstania nakazywał pobór rekruta chłopskiego, co umożliwiło szybkie uzbrojenie ok. 2 tys. chłopów. Po połączeniu z oddziałem Madalińskiego siła powstańców liczyła ponad 4 tys. i ta skromna liczba wojska rozpoczynała wojnę przeciwko Rosji i Prusom.
Armie obu oponentów nie były przygotowane do szybkiego podjęcia walki. Armia pruska przekroczyła wprawdzie granicę, aczkolwiek niewielkimi siłami. Wykorzystując atut zaskoczenia Kościuszko zaatakował 4 kwietnia 1794r. pod Racławicami korpus rosyjski dowodzony przez gen. Aleksandra Tormasowa. Naczelnik dowodził osobiście oddziałami chłopskimi, które bardzo się wsławiły w tej potyczce. Dzięki wielkiemu zdecydowaniu i zaangażowaniu powstańców odnieśli oni sukces, choć miał on małe znaczenie militarne, to odbił się szerokim oddźwiękiem w społeczeństwie polskim. Zwycięstwo miało duże znaczenie moralne i przesądziło o dalszych losach powstania. Świadczyć o tym może choćby uwieńczenie tej bitwy w sztuce malarskiej przez Jana Matejkę.
Mimo iż bitwa miała szeroki oddźwięk w społeczeństwie dla powstania decydujące znaczenie miał przebieg insurekcji w Warszawie. Powstanie wybuchło tu 17 kwietnia, a na jego czele stanął bogaty i wpływowy mieszczanin stolicy, Jan Kiliński. Na wiadomość o zwycięstwie racławickim głównodowodzący garnizonem rosyjskim, Igelsrom szykował się do zajęcia Arsenału i rozbrojenia wojska polskiego mającego w stolicy 3,5 tys. żołnierzy. Jednak powstańcy zaskoczyli go doprowadzając do ciężkich walk ulicznych, w których obok wojska udział brał lud warszawski pod wodzą właśnie Kilińskiego, mistrza szewskiego. Indelsrom cudem przedarł się na zewnątrz znajdując oparcie u wojsk pruskich. Władza w stolicy przeszła w ręce powstańczej Rady Zastępczej Tymczasowej. Insurekcja warszawska stanowiła największe zwycięstwo militarne powstania. Zmieniła układ sił zbrojnych i stworzyła możliwość otwarcia powstania na Mazowsze i Podlasie.
Jednocześnie ruch powstańczy objął drugi człon rozdzielonych ziem Rzeczpospolitej Obojga Narodów, a mianowicie Litwę. W nocy z 22 na 23 kwietnia spiskowcy wileńscy pod wodzą płk. Jakuba Jasińskiego rozbroili garnizon rosyjski w Wilnie. Następnego dnia powołana została Rada Najwyższa Litewska i Naczelnik Sił Zbrojnych, właśnie Jasiński, które akcentowały swą odrębność od Aktu krakowskiego i Kościuszki. Jednak Kościuszce udało się zapobiec rozłamowi wewnątrz władz powstańczych.
Przebicie się Kościuszki do Warszawy nie zostało zrealizowane nawet po bitwie racławickiej. Naczelnik został zatrzymany przez armię Denisowa w okolicach Połańca. Tam starał się wykorzystać czas na organizację i wzmocnienie wojsk polskich. Poprzez to 7 maja jako dyktator powstania ogłosił tzw. Uniwersał Połaniecki regulujący ekonomiczną i prawną sytuację chłopstwa. Dokument ten znosił przywiązanie włościan do ziemi pod warunkiem spłacenia długów i podatków, ale także umacniał ich prawa do użytkowanych gruntów. Likwidował sądową władzę pana nad chłopem i stwarzał możliwość zaskarżenia pana przed sądem. Dzięki temu przed wymiarem sprawiedliwości chłop stawał się równy szlachcicowi. Uniwersał zmniejszał też pańszczyznę i zwalniał z niej w przypadku powołania chłopa na pospolite ruszenie. Mimo tych haseł nie wywołał oczekiwanego poparcia dla powstania, choć zachęcał do niego włościan.
Tymczasem w okolice armii rosyjskiej nadeszła odsiecz gen. Jana Grochowskiego z Lubelszczyzny. Poprzez to wojska rosyjskie zostały zmuszone do wycofania się na zachód. Naczelnik wydał też bitwę połączonej armii rosyjsko-pruskiej pod Szczekocinami 6 czerwca. Jednak zaatakował on tylko częścią wojska i poniósł dotkliwą klęskę. Jednocześnie pod Chełmnem klęskę poniosły oddziały gen. Józefa Zajączka. W skutek tego Kościuszko wycofał się ku Warszawie oddając bez walki Kraków Prusakom.
Pod wpływem niepowodzeń powstańców w stolicy sięgnęły po władzę żywioły radykalne na czele ze stronnictwem jakobińskim. 28 czerwca lud warszawski ponownie wyszedł na ulice i bez sądu wieszał podejrzanych o zdradę, m. in. uczestników Targowicy.
Tymczasem pod stolicę podchodziły wojska pruskie i rosyjskie, a Kościuszko zaczął energiczne przygotowania do obrony. Oblężenie Warszawy rozpoczęło się 13 lipca, jednak walki nasiliły się dopiero w II poł. sierpnia. Już poprzednio Kościuszko zdecydował się przenieść walki do zaboru pruskiego. Wybuch nastąpił tam 20 sierpnia, a w ciągu paru dni insurekcja objęła całość drugiego zaboru Prus, a więc głównie Wielkopolskę. Fryderyk Wilhelm II, władca prus, w obawie o swe tyły nakazał Prusakom odwrót spod Warszawy, co pociągnęło za sobą wojska rosyjskie. Obrona stolicy zakończyła się sukcesem obrońców.
Aby wesprzeć walczących Wielkopolan Kościuszko wysłał im na pomoc korpus pod wodzą gen. Jana Henryka Dąbrowskiego. Jego wyprawa zakończyła się powodzeniem, a uwieńczyło ją zajęcie Bydgoszczy.
Tymczasem walki na wschodzie nie układały się tak pomyślnie. 12 sierpnia Wilno musiało skapitulować przed Rosjanami, a armia litewska wycofała się w kierunku Niemna. W tym też czasie pokojowa deklaracja Turcji zwolniła armię gen. Suworowa stacjonującą dotychczas na Ukrainie.
Suworow przeszedł przez Polesie i rozbijając słaby oddział gen. Sierakowskiego połączył się z gen. Fersenem wycofującym się spod Warszawy. Poprzez to na stolicę od wschodu nacierała silna armia rosyjska. Kościuszko podjął słuszną decyzję o niedopuszczeniu do koncentracji sił nieprzyjaciela i zastąpił Fersenowi drogę pod Maciejowicami. Na skutek niedotarcia posiłków Kościuszko poniósł ciężką klęskę 10 października, w której sam dostał się do niewoli.
Klęska pod Maciejowicami była katastrofą militarną, a niewola Naczelnika spowodowała załamanie moralne w obozie powstańczym, nawet wśród jakobinów. Nowym naczelnikiem mianowano Tomasza Wawrzeckiego.
Tymczasem Suworow wykorzystując zamieszanie skierował się pod Warszawę i 4 listopada zajął Pragę wycinając w pień jej mieszkańców i obrońców. Przeszło to do historii jako “rzeź praska”. Za pośrednictwem Stanisława Augusta Poniatowskiego przerażona Warszawa skapitulowała przed Rosjanami. 16 listopada pod Radoszycami skapitulowała armia powstańcza.
Zaraz po upadku powstania najwybitniejszych przywódców powstania włącznie z Kościuszką wywieziono do Petersburga, a żołnierzy tysiącami wcielano do armii. Równocześnie duża część polskich żołnierzy i inteligencji emigrowała na zachód, głównie do Francji.
Jednak największym skutkiem insurekcji był III rozbiór Polski podpisany 3 stycznia 1795r. 

III Rozbiór Polski.
Trzeci rozbiór-był to ostateczny zabór polskich ziem, jakiego dokonały Rosja, Prusy oraz Austria na podstawie podpisanego 24 października 1795 roku traktatu. Zaborcy powoływali się w nim na rewolucyjne zagrożenie ze strony Rzeczpospolitej. Bezpośrednią przyczyną rozbioru stało się powstanie kościuszkowskie( 24 marca 1794r.).Po przewlekłych sporach ustalono granice rozbiorów. Przy podziale nie kierowano się żadnymi kryteriami narodowościowymi ani gospodarczymi.
Prusy - opanowały większość Mazowsza i tereny litewskie pod Niemnem, razem 48 tys. km2 i ok. 1 mln ludności.
Austria - uzyskała Małopolskę między Pilicą z Bugiem z częścią Podlasia i Mazowsza, razem 47 tys. km2 i 1,5 mln mieszkańców.
Rosja - opanowała obszary leżące na wschód od rzek Niemen oraz Bugu wraz z Wilnem, razem 120 tys. km2 i 1,2 mln ludności.
W ten sposób po ponad 800 latach istnienia Polska miała przestać istnieć. Całkowity rozbiór terytorium nie tylko państwowego, ale i narodowego był faktem wyjątkowym. Los Rzeczpospolitej został w znacznym stopniu przesądzony przez własne błędy, egoizm szlachty i magnatów, przez niedomogi ustroju politycznego, który spychał państwo na skraj anarchii. Własne zaniedbania Polaków nie uzasadniają przy tym postępowania zaborców. Poprzez rozbiory zostały naruszone najbardziej elementarne podstawy współżycia międzynarodowego. Były aktem bezwzględnej przemocy, nieliczącej się z wolą mieszkańców. Przemocy, której jedynym usprawiedliwieniem miała być rzekoma racja stanu silniejszego sąsiada. Nastąpił kres państwa polskiego, które na 123 lata zniknęło z mapy Europy. Rzeczpospolita przestała istnieć, ale pozostał naród, język i tradycja. Zaborcy zlikwidowali państwowość polską, lecz nie potrafili unicestwić polskości. Ostateczna konwencja o nowych nabytkach terytorialnych powstała 26 stycznia 1797r. w Petersburgu. Głosiła ona m. in. wymazanie i nieużywanie nazwy: “Królestwo Polskie”.
25 listopada faktyczny więzień rosyjski, król Stanisław August abdykował i udał się do Petersburga, gdzie zmarł w 1798r. W ten sposób zakończyła się blisko 800-letnia historia niezależnej Polski.

Klasa III gimnazjum. Lekcja nr 9 "Wiwat 3 Maja!"

Komisja Edukacji Narodowej - centralny organ władzy oświatowej powołany w Polsce przez Sejm Rozbiorowy 14 października 1773 na wniosek króla Stanisława Poniatowskiego.
Komisja była pierwszym ministerstwem oświaty publicznej w Polsce i pierwszą tego typu instytucją w Europie. Została powołana głównie dlatego, że do 1773 edukacja podstawowa i średnia były w Rzeczypospolitej organizowane i kontrolowane przez zakon jezuitów. System stworzony przez jezuitów funkcjonował całkiem sprawnie, choć cechował go swoisty konserwatyzm i nietolerancja religijna. W 1773 zakon jezuitów został nagle rozwiązany przez papieża Klemensa XIV, co w Polsce zagroziło całkowitym upadkiem edukacji, ale też dało impuls do głębokich reform szkolnictwa.
Komisja powstała formalnie na mocy uchwały Sejmu z 14 października 1773. Przejęła dawne majątki zakonu jezuitów, który został zlikwidowany przez papieża. Głównym inicjatorem i architektem powstania Komisji był pijar, ksiądz Hugo Kołłątaj, który jednak odgrywał w jej działaniu rolę "szarej eminencji". Komisja Edukacji Narodowej była pierwszym na świecie ministerstwem oświaty.
Pierwotny skład Komisji liczył 8 osób: 4 senatorów i 4 posłów reprezentujących Koronę i Wielkie Księstwo Litewskie. Pierwszym prezesem został biskup wileński Ignacy Jakub Massalski, który na tym stanowisku dokonał wielu nadużyć finansowych w szkołach litewskich i w 1776 został usunięty z tego stanowiska. Najbardziej zasłużonymi, oficjalnymi członkami byli posłowie wywodzący się z magnackich rodzin i rodzin powiązanych z tzw. Familią, m.in.: Adam Kazimierz Czartoryski, Joachim Chreptowicz, Ignacy Potocki i Andrzej Zamoyski. Ponadto w pierwszym składzie Komisji był biskup płocki Michał Poniatowski oraz August Sułkowski i Antoni Poniński. 
Najniższym stopniem były szkoły parafialne przeznaczone dla niższych stanów (chłopów i mieszczan), pośrednim szczeblem były państwowe szkoły powiatowe – do których głównie trafiały dzieci z rodzin szlacheckich, ale które były też otwarte dla najzdolniejszej młodzieży ze stanów niższych, zaś stopniem najwyższym były dwa uniwersytety – w Wilnie i Krakowie.
W ramach reformy edukacji podstawowej stworzono Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, które opracowało pionierskie podręczniki – wymagające często (zwłaszcza w zakresie nauk przyrodniczych i ścisłych) tworzenia polskiej terminologii tych nauk, która do dzisiaj jest podstawą terminologii chemicznej, fizycznej i matematycznej stosowanej w jęz. polskim.
Po śmierci biskupa Józefa Andrzeja Załuskiego, marszałek Sejmu wydał zarządzenie przejęcia Biblioteki Załuskich. Komisja Edukacji Narodowej w imieniu państwa nią zarządzała, a pierwszym kustoszem został członek Komisji Edukacji Narodowej – Ignacy Potocki. Biblioteka ta stała się pierwszą polską biblioteką publiczną, prekursorką Biblioteki Narodowej.
Opracowano także szereg przepisów i programów dla szkół podstawowego i średniego szczebla (np. dopuszczających dziewczęta do nauki na równych prawach z chłopcami) – były jednak one często ignorowane lub bojkotowane przez nauczycieli z tych szkół – bardzo często byłych jezuitów.
Czasy Stanisławowskie przyniosły rozkwit polskiego piśmiennictwa. Wydawano i drukowano poezję, dzieła naukowe, prasę, publicystykę. Autorzy dziel nie tylko chcieli śmieszyć, ale też uczyć. Znanymi publicystami byli m.in. Hugo Kołłątaj i Stanisław Staszic. Staszic był z pochodzeniem mieszczaninem. Jego dzieła to „Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego” (1787) i „Przestrogi Polski” (1790). W nich był po stronie spraw i polityki chłopów i mieszczan. W 1765 król założył czasopismo „Monitor”. W pierwszym okresie redagował go I. Krasicki, korzystając także z artykułów Buchomoloka, Konarskiego, Czartoryskiego, Naruszewicza. Na łamach „Monitora” poruszano różne tematy życia codziennego oraz moralne wykładnie poglądów ludzi wokół króla. Z inicjatywy króla powstał w 1765 r. Teatr. Odegrał on ważną rolę w programowaniu reform i wychowywaniu społeczeństwa. Walczył z wynaturzeniami społeczeństwa. W związku z wydarzeniami w kraju istniał do 1767 r. Potem rozpoczęła się 7 letnia przerwa. Potem Wojciech Bogusławski założył w Warszewie pierwszy zespół teatralny oczywiście z pomocą króla. Nazywano go ojcem teatru.
Sztuka
Król lubił być otaczany przez artystów. Wydawał wiele pieniędzy na obrazy i rzeźby zdobiące sale Zamku Królewskiego. Na królewskim dworze malowali: Canaletto i Marcello Bacciarelli. Zostawili oni po sobie piękne obrazy oddające najmniejsze szczegóły ówczesnej stolicy. Król był mecenatem sztuki. W architekturze panował umiar i prostota w przeciwieństwie do sztuki baroku. Taki styl nazwano KLASYCYZMEM. W czasach panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego wielką wagę przywiązywano do literatury i oświaty więc te czasy nazwano także OŚWIECENIEM STANISŁAWOWSKIM.
W latach 1788 – 1792 doszło do aktywizacji wszystkich środowisk szlacheckich pragnących reform i zawiązania się Sejmu Wielkiego, który miał za zadanie uchwalić wiekopomne dzieło – konstytucję. Oprócz niej uchwalono także bardzo ważne prawo o miastach  i prawo o sejmikach. 3.05.1791 wprowadzono też w życie konstytucję, będąca uwieńczeniem pracy stronnictw reformatorskich. Król liczył wtedy, że zaangażowana w wojnę z Turcją Rosji, jak również (jak się okazało, iluzoryczny) sojusz z Prusami pozwolą mu na odbudowę potęgi Rzeczpospolitej. Konstytucja 3 Maja uchwalała m.in. dziedziczność tronu polskiego, łączyła Polskę i Litwę w jeden organizm polityczny i wprowadzała trójpodział władzy zgodny z myślą oświeceniową.

Klasa III gimnazjum. Lekcja nr 8 "Ostatni król Polski"

Ostatnia wolna elekcja w Rzeczpospolitej miała miejsce w 1764 roku. Zwolennikom reform w kraju, skupionym wokół rodziny Czartoryskich (tzw. Familia), udało się podporządkować sejm konwokacyjny, w czasie którego przeprowadzono szereg reform państwa:
– utworzenie komisji skarbowej, która miała kontrolować i nadzorować wydatki i dochody państwa,
– utworzenie komisji wojskowej, która ograniczyła uprawnienia hetmanów,
– zniesiono przysięgi posłów na instrukcje,
– uchwalono regulamin obrad sejmu,
– postanowiono stworzyć sieć przedstawicielstw dyplomatycznych Rzeczpospolitej w Europie.
Królem, przy poparciu carycy Katarzyny II i obozu politycznego Familii, został wybrany Stanisław August Poniatowski.
Młody król na samym początku swojego panowania próbował przeprowadzić serię reform, które miały poprawić sytuację Rzeczpospolitej. Na sejmie konwokacyjnym uchwalono zmiany w systemie głosowania w sprawach skarbowych i ekonomicznych (większościowe zamiast jednomyślnego), starano się ograniczyć władzę hetmanów i wprowadzić cło generalne. Dodatkowo król powołał do życia „Komisję dobrego porządku dla miast królewskich” i „Konferencję króla z ministrami”, mające usprawnić rządzenie. Oprócz tego powołał w roku 1765 Szkołę Rycerską, wzorowaną na istniejących w Europie szkołach oficerskich. Wiele z tych reform zostało jednak zaprzepaszczonych w wyniku działania Mikołaja Repnina i jego działań na sejmie zawiązanym pod węzłem konfederacji radomskiej (sejm repninowski 1767- 1768), poza tym ograniczono pole do manewru króla ustanawiając prawa kardynalne, mające być podstawą ustroju Rzeczpospolitej.
Wybuchła przeciwko królowi i rosyjskiej dominacji konfederacja barska (1768 – 1772) i będący jej następstwem I Rozbiór były wstrząsem dla wielu środowisk w Rzeczpospolitej. Stąd też  podjęte na sejmie rozbiorowym (1773 – 1775) próby naprawy Rzeczpospolitej. Dzięki jego decyzjom powołano do życia Komisję Edukacji Narodowej (1773), mającą zreformować system szkolnictwa, jak również utworzono Radę Nieustającą, będącą zalążkiem stałego rządu. Składała się z 36 konsyliarzy i pięciu departamentów. Jednocześnie próbowano doprowadzić do poprawienia sytuacji armii, powiększając ją do 30 tysięcy.
Lata pomiędzy 1772 a 1788 to okres mecenatu królewskiego i wspierania polskiej kultury. Król stworzył nowoczesne miejsce spotkań dla swojego otoczenia w pałacu w Łazienkach, gdzie na obiadach czwartkowych spotykała  się elita Rzeczpospolitej. Król wspierał też mecenatem wielu wybitnych artystów, w tym włoskiego malarza Marcello Bacciarelii'ego. Oprócz tego dbał on o rozwój miast.

Klasa III gimnazjum. Lekcja nr 7 "Upadek Napoleona"

Określenie „epoka napoleońska” oznacza okres w historii Europy, trwający od 1799 r. do 1815 r. Te zaledwie szesnaście lat obfitowało w wiele istotnych wydarzeń politycznych i społecznych. Zmieniła się mapa ówczesnej Europy, za sprawą podbojów wojsk napoleońskich, zawieranych sojuszów, ale także upowszechniły się oświeceniowe zdobycze rewolucji francuskiej (szczególnie te z zakresu prawa). Napoleon Bonaparte zamknął więc niejako okres rewolucji, przyczyniając się jednocześnie do upowszechnienia jej haseł i idei.
Bonaparte wyrósł na fali rewolucji francuskiej. Już wówczas był dobrze zapowiadającym się wojskowym, dzięki którego sukcesom rosła wiara w siłę Francji. Kompromitacja elit rewolucyjnych pozwoliła mu dojść do władzy. Właśnie w nim społeczeństwo widziało gwaranta suwerenności państwa. Kiedy obejmował władzę miał zaledwie 30 lat. Był człowiekiem ambitnym, znającym swoją wartość. Ale jednocześnie z racji tego, że pochodził z biednej rodziny, nie miał licznych towarzyskich koneksji. Mimo tego zapisał się na kartach historii.
  1. Polityka wewnętrzna.
9 XI 1799 r. powołany został do życia konsulat. Faktycznie ten typ rządów był rodzajem dyktatury wojskowej. Napoleonowi splendoru i sławy przyczyniły zwycięstwa odniesione we Włoszech i w Egipcie nad wojskami I koalicji antynapoleońskiej. Sprawując dyktatorską władzę, realizował jednocześnie interesy burżuazji, dbając o rozwój przemysłu i handlu. Organizował roboty publiczne, które dawały możliwość pracy rzeszom osób bezrobotnych. Zakazane zostały strajki. Chłopi poparli Napoleona po tym jak zagwarantował im posiadanie uprawianej dotychczas przez nich ziemi. Przeprowadzona została reforma administracji. W 1811 r. cały kraj podzielono na departamenty. Na ich czele został postawiony prefekt, który osobiście odpowiadał za to co działo się na podporządkowanym mu obszarze. Ograniczeniu uległy polityczne swobody obywatelskie. Zniesiona została wolność prasy, likwidowano konsekwentnie opozycję polityczną (zarówno prawicową, a więc monarchistów, jak i lewicową – jakobinów). Urząd ministra policji sprawował – Józef Fouche. Dzięki niemu i aparatowi policji władze były w stanie monitorować wszystkie posunięcia przeciwników.
Istotnym wydarzeniem było wydanie Kodeksu Napoleona w 1804 r. Zawierał on przepisy prawa karnego, cywilnego i handlowego. Ponadto zapewniał obywatelom równość wobec prawa, wolność wyznania i równouprawnienie religii. Gwarantował swobodę działalności gospodarczej i nienaruszalność własności prywatnej. Podobne Kodeksy były później wprowadzane w państwach uzależnionych od Francji napoleońskiej, m. in. w Księstwie Warszawskim.
Bonapartego nie zadowalał tytuł pierwszego konsula i w 1804 r. koronował się na cesarza. Ponownie więc zmianie uległ ustrój Francji. Z republiki stała się monarchią. Napoleon rozpoczął dyktatorskie rządy. Prawdopodobnie dążył do założenia własnej dynastii, do dziedziczności korony i utrwalenia swego panowania. Na tronach podbijanych przez siebie państw osadzał oddanych mu ludzi bądź swoich krewnych.
  1. Polityka zagraniczna. Konflikty militarne.
Wojny napoleońskiej Francji były kontynuacją konfliktów toczonych jeszcze przez republikę a później Dyrektoriat. Lata 1802 – 1803 to lata pokoju. Reszta to czas ciągłych wojen. Przeciwnicy Francji zrzeszali się w kolacjach antynapoleońskich.
W 1803 r. Napoleon rozpoczął przygotowania do ataku na Anglię. W październiku 1805 r. rozegrała się wielka bitwa morska pod Trafalgarem. Zakończyła się sukcesem floty angielskiej. W tej sytuacji plany francuskiej inwazji na Wyspy Brytyjskie stały się nierealne. Po stronie Anglii do walki przyłączyły się AustriaRosja. Powstała III koalicja. Napoleon w bitwie pod Austelitz (4 XII 1805 r.) zadał wojskom kolacji druzgocącą klęskę. IV koalicję utworzyły Prusy i Rosja, zaniepokojone sukcesami francuskimi. Ale i one zostały pobite. Prusy poniosły klęskę w bitwach pod Jeną i pod Auerstaedt. Wojska napoleońskie w toku działań wkroczyły na teren dawnych ziem polskich. W 1806 r. wybuchło powstanie polskiej ludności skierowane przeciwko pruskiemu zaborcy. Walki z koalicją zakończył pokój w Preszburgu (1806 r.) i w Tylży (1807 r.). Na mocy pierwszego z nich Austria utraciła posiadłości w południowo-zachodnich Niemczech, Wenecję, Dalmację i Istrię. Przestała być także hegemonem w Rzeszy. Utworzony został Związek Reński pod nadzorem Francji. Z części terytorium odebranego Prusom zostało utworzone Księstwo Warszawskie. Napoleon nie był w stanie zakończyć drogą militarna konfliktu z Anglią, dlatego zdecydował się na wprowadzenie blokady kontynentalnej Wysp Brytyjskich. Od 1806 r. porty Francji i jej sprzymierzeńców zostały zamknięte dla angielskich statków. Tym samym przemysł brytyjski pozbawiony został swoich największych rynków zbytu. To posunięcie nie dało Napoleonowi zwycięstwa. Anglia mimo że osłabiona nadal gotowa była wspierać wszelkie akcje wymierzone przeciwko swojemu kontynentalnego przeciwnikowi.
Lata 1807 – 1812 to czas sukcesów Napoleona i jego polityki zagranicznej. Udało mu się wówczas uzależnić od siebie szereg państw m. in. Księstwo Warszawskie, Królestwo Włoch, Królestwo Neapolu. Państwami sprzymierzonymi były Rosja, Prusy czy Dania. Czasowy sojusznik – Austria, po wypowiedzeniu wojny i przegranej w bitwie pod Wagram, została zdegradowana do roli państwa uzależnionego. Trudności miał Napoleon z Hiszpanią. Zamierzał osadzić na tronie tego kraju swojego brata Józefa. Powstańcy hiszpańscy, których wspierała Anglia, stawili skuteczny opór Francji. Za czasów panowania Bonapartego zwiększyło się terytorium francuskie. Przyłączone zostały Belgia, Holandia, północne Niemcy, a na południu cześć północnych Włoch, Dalmacja i Istria. W tym też czasie Francja po raz pierwszy swoimi wpływami sięgnęła Morza Bałtyckiego.
Od 1809 r. zaczęły się psuć stosunki pomiędzy Francją a jej sojusznikiem Rosją. Powodem było m. in. powiększenie obszaru Księstwa Warszawskiego, kosztem zdobyczy w konflikcie z Austrią. Ta sytuacja rodziła możliwość a zarazem obawę, że przy francuskiej pomocy zostanie wskrzeszone państwo polskie. Rosja, jako partner handlowy Wysp Brytyjskich, także bardzo niekorzystnie odczuła skutki blokady kontynentalnej. Car Aleksander I nie przestrzegał porozumień pokojowych z Tylży i faktycznie wspierał Anglię w jej konflikcie z Francją. Napoleon widząc, że dotychczasowy sojusznik odwrócił się od niego, zdecydował się na rozwiązanie siłowe. Do wojny z Rosją wystawił armię liczącą 600 tys. żołnierzy i 1300 armat. Źle bojowej sprawności wojska wróżył jej mieszany skład. 60% stanowili Francuzi, resztę sojusznicy Francji różnej narodowości, w tym także Polacy. Dowództwo nad wojskami rosyjskimi objął Michaił Kutuzow. Pod swoją komendą miał 220 tys. żołnierzy i do użytku 900 armat. W obliczu znacznie mniejszej armii Kutuzow przyjął taktykę unikania walnej bitwy i cofał się przed napierającymi Francuzami. Ci w trakcie ofensywy zdołali zająć Smoleńsk i podążali w kierunku Moskwy. Największą bitwą tej kampanii była bitwa pod Borodino (5-7 IX 1812 r.). Nie przyniosła jednak rozstrzygnięcia. Obie strony poniosły duże straty. Wojska rosyjskie wycofały się z Moskwy. Nadeszła zima 1812/1813 r. Sytuacja wojsk francuskich stacjonujących w stolicy państwa rosyjskiego zaczynała się pogarszać. Brakowało żywności, odzieży i posiłków. Coraz trudniej było utrzymać władzę w mieście. W tej sytuacji Napoleon zarządził odwrót. W czasie drogi powrotnej większość żołnierzy zginęła z głodu, z wyczerpania i z mrozu. Dotychczasowi sojusznicy zostawili Napoleona. Powstała kolejna koalicja  antynapoleońska. Ocalałe resztki „Wielkiej Armii” zmierzyły się w nią w bitwie pod Lipskiem (16-19 X 1814 roku). Ta bitwa rozstrzygnęła losy Europy. Napoleon poniósł druzgocącą klęskę. Został zmuszony do abdykacji (6 IV 1814 r.). Na tron we Francji wróciła rodzina Burbonów w osobie brata ostatniego króla Ludwika XVI – Ludwika XVIII.  Bonapartemu pozwolono zachować tytuł cesarski. Ponadto do końca życia otrzymał we władanie wyspę u wybrzeży Włoch – Elbę.
We Francji nastąpiła kolejna zmiana ustroju. Powróciła monarchia. Przywrócone zostały granice francuskie sprzed 1792 r. Ustaleniem porządku i pokoju w Europie miał się zająć kongres, którego obrady postanowiono zwołać do Wiednia.
W chwili gdy trwały obrady, zupełnie niespodziewanie Napoleon uciekł z Elby. 1 III 1815 r. wylądował wraz z niewielkimi oddziałami na południu Francji. Rządy Burbonów bardzo szybko zaczęły być krytykowane. Niezadowolenie społeczeństwa wykorzystał Napoleon. Zgromadził wokół siebie wiernych mu ludzi i po raz kolejny sięgnął po władzę. Te wydarzenia określa się mianem „stu dni Napoleona”. Obradujący w Wiedniu rządzący państw europejskich od razu zareagowali. Zorganizowano armię, która pod Waterloo, na terenie Belgii stawiła czoło wojskom napoleońskim. To było miejsce ostatecznej klęski Bonapartego. Na tron powrócił Ludwik XVIII. Natomiast Napoleona Anglicy wywieźli na Wyspę Świętej Heleny. Tu zmarł w 1821 r.
Bilans epoki napoleońskiej
Lata panowania i podbojów napoleońskich to czas wielkich zmian na kontynencie europejskim, zmian które dokonywane były w sposób bardzo szybki. Napoleon Bonaparte, jako że wyrósł w cieniu rewolucji potrafił wcielić jej ideały w życie, ale co chyba bardziej istotne wykorzystać je do swoich celów. Stworzył system podległych mu państw, których władcy gotowi byli reagować na każde skinienie ręką cesarza Francji. Państwom, które powstawały z jego inicjatywy narzucał ustrój polityczny i społeczny.
Jednocześnie Europa po trwających tyle lat wojnach, była kontynentem zrujnowanym i zniszczonym. Ocena epoki napoleońskiej jest bardzo niejednoznaczna, podobnie zresztą jak i osoby samego Napoleona. Dla niektórych narodów, np. Anglików, Hiszpanów jest on uosobieniem tyrana, natomiast dla Polaków był sojusznikiem ich sprawy, sprawy polskiej. Polacy widzieli w nim tego, który pomoże im odzyskać ich państwo. Do dziś z Napoleonem wiąże się legenda przedstawiająca go jako ambitnego, zdolnego człowieka pochodzącego ze społecznych nizin, który dzięki swojemu uporowi wspiął się na szczyt

Klasa III gimnazjum. Lekcja nr 6 "Od dyrektoriatu do cesarstwa"

Po upadku jakobinów w 1794 roku władzę w rewolucyjnej Francji przejął nowo utworzony Dyrektoriat, składający się z pięciu osób, wspierany przez Radę Starszych i Radę Pięciuset. Władza tego nowego organu nie była jednak silna. Ludność Francji była już zmęczona pogarszającą się sytuacją gospodarczą, jak również trwającym cały czas poborem do wojska młodych mężczyzn.

W tym samym czasie wieści o trudnej sytuacji Dyrektoriatu docierały do Egiptu, gdzie wojska francuskie pod dowództwem Napoleona Bonaparte od 1798 roku toczyły walki o zajęcie go i odcięcie Wielkiej Brytanii od jej azjatyckich kolonii. Wiadomości były wysyłane do Napoleona przez jego brata, Lucjana Bonaparte, również wojskowego.

Napoleon uznał, że sytuacja panująca w kraju jest sprzyjająca każdemu planowi przejęcia władzy, dlatego też porzucił on swoje wojska w Egipcie i powrócił do Francji, lądując na kontynencie 20.10.1799 roku. Spisek mający na celu zmianę u władzy popierała spora liczba wojskowych, część ludu francuskiego, jak również niektórzy członkowie dotąd sprawującego władzę rządu, wraz z członkiem Dyrektoriatu Emmanuela – Joseph Sieyes'a. Ten ostatni liczył, że w razie zwycięstwa puczystów uda mu się przejąć pełną władzę w państwie.

Do przewrotu doszło 18 brumaire'a (9.11.) 1799 roku. Wojsko otoczyło wtedy siedzibę rządu i doprowadziło do jego aresztowania. W ciągu następnych dni Napoleon uchwycił władzę w państwie, zręcznie ograniczając przy tym rolę swoich współspiskowców i konkurentów, z Sieyes'em na czele.

W wyniku wprowadzenia nowej konstytucji (24.12.1799) władzę miało sprawować trzech konsulów, z czego pierwszym z nich miał być Napoleon.  Posiadali oni władzę wykonawczą. Zlikwidowano Radę Pięciuset, zamiast tego istniały Rada Stanu, Trybunat i Zgromadzenie Prawodawcze, posiadające władzę ustawodawczą. W praktyce większą część władzy posiadał w swoim ręku Pierwszy Konsul.

W 1804 roku Napoleon uznał, że posiada już wystarczająco silną władzę, by pójść krok dalej. Najpierw przeprowadził on referendum, w którym większość Francuzów opowiedziała się za poparciem jego planów, później zaś, 2.12.1804 roku w katerze Notre-Dame Napoleon koronował się na cesarza Francuzów (a nie Francji), tworząc Cesarstwo Francuskie.

Klasa III gimnazjum. Lekcja nr 5 "Rewolucja pożera własne dzieci"


W parlamencie, tak jak wcześniej w Zgromadzeniu Narodowym posłowie zasiadali w określonym porządku: po prawej stronie sali, czyli na prawicy, zajmowali miejsca przeciwnicy zmian ustroju państwa; na lewicy ci, którzy żądali jego całkowitej przebudowy; w centrum, tj. na środku sali, siedzieli posłowie umiarkowani, opowiadający się za stopniowymi reformami.
Jakobini - był to klub polityczny o poglądach lewicowych, domagający się reform; na czele klubu stał adwokat Maksymilian Robespierre.
Sankiuloci - najbardziej radykalna grupa paryskiego ludu. Organizowali liczne demonstracje; w ten sposób wywierali silny nacisk na parlament.
Władcy europejscy obawiali się, że Francja ,,zarazi" buntem ludność ich krajów.
Większość rewolucjonistów francuskich pragnęła wojny, która poniosłaby za granicę ich hasło: ,,wolność, równość, braterstwo"; niektórzy jakobini chcieli pokoju, ponieważ przewidywali porażkę Francji.
Pierwszą batalią wojska rewolucyjnego była wojna z Austrią. Pierwsze starcie z Austriakami wypadło dla Francuzów fatalnie: żołnierze na sam widok nieprzyjaciół uciekli z pola bitwy, a dowódcę, który usiłował ich zatrzymać, zamordowali; co gorsze latem do konfliktu dołączyły Prusy. Jakobini obciążali winą za niepowodzenia wojenne króla oraz pozostałych ,,wrogów rewolucji".
Po bitwie pod Valmy Francuzi zajęli Belgię i ziemie niemieckie po Ren.
21 września 1792 roku Konwent (kolejny parlament zdominowany przez jakobinów) ogłosił Francję republiką, a Ludwik XVI został zgilotynowany. Egzekucja monarchy wywołała oburzenie w Europie. Przeciwko ,,królobójcom" powstała potężna koalicja Anglii, Austrii, Prus, Hiszpanii, Portugalii i kilkunastu innych państw. Wiosną 1793 roku wrogie armie znowu wkroczyły do Francji. Jednocześnie wybuchły powstania katolickich chłopów na zachodzie kraju, a także rozruchy głodowe w miastach. By ratować republikę, Konwent powołał do wojska wszystkich nieżonatych mężczyzn w wieku  18-25 lat. W wyniku tego pierwszego w dziejach masowego poboru powstała armia licząca około miliona żołnierzy.
Szczególną niechęć radykałów budził kościół katolicki, gdyż był on filarem starego ładu.
Trybunał rewolucyjny i gilotyna były głównymi narzędziami wielkiego terroru. Szalał on we Francji w okresie rządów Robespierre'a - od lata 1793 do lata 1794 roku. 
W lipcu 1794 roku Robespierre wraz ze współpracownikami ponieśli śmierć na gilotynie, a wraz z ich straceniem zakończył się okres wielkiego terroru. Władzę we Francji objęli przedstawiciele burżuazji.

Klasa III gimnazjum. Lekcja nr 4 "Rewolucja francuska - "Ludzie rodzą się i pozostają wolni i równi”…


1789 – zwołanie Stanów Generalnych (parlament złożony z trzech stanów) we Francji
1. duchowieństwo (ok. 130 tys.) - mały podatek, podatki pośrednie oraz ,,ofiara darmowa”
2. szlachta – posiadacze wielu ziem, zwolnieni z większości podatków
3. pozostali – wysokie podatki. Stan ten był zróżnicowany.
Burżuazja – bogatsi mieszczanie.
Król chciał nałożyć większe podatki. Wybuchł spór o sposób głosowania (duchowieństwo prawie 300 reprezentantów, szlachta - 300; stan trzeci 600), ponieważ najliczniejszy stan trzeci nie mógł mieć nigdy większości, jeśli przeciwko niemu głosowałoby duchowieństwo i szlachta. Wyższe stany odrzuciły propozycję. Stan trzeci ogłasza się Zgromadzeniem Narodowym  rozpoczęła się rewolucja francuska (1789-1799). Ludwik XVI zamknął salę obrad, ponieważ oburzył się na reprezentantów stanu trzeciego. Oni przenieśli się do Sali Gry w piłkę – przysięga, że Zgromadzenie Narodowe nie zostanie rozwiązane dopóki nie uchwali konstytucji. Król ustąpił, ale uzbroił się w wojsko, przez co paryżanie zaczęli gromadzić broń.
14 lipiec - zburzono Bastylię – symbol władzy absolutnej, zamordowano kilku oficerów i komendanta więzienia.
Wielka trwoga - strach arystokratów przed grupami głodujących chłopów, którzy kradli i mordowali w myśl haseł rewolucji francuskiej „wolność, równość, braterstwo”.
4/5 sierpnia - Zgromadzenie Narodowe znosi przywileje stanowe. Jednak feudalizmu nie przekreślono.
Sierpień 1789 – Zgromadzenie uchwaliło Deklarację Praw Człowieka i Obywatela. Nie wprowadziła do końca równego prawa: kobiety nie miały praw wyborczych, ani nie przekreślono niewolnictwa, jednak padło w niej pojęcie prawa człowieka
1790 - ustawa cywilna o duchowieństwie: wybór proboszczów i biskupów przez wiernych, wypłacane  pensje. Papież krytykuje dokument.
Wrzesień 1791 uchwalenie konstytucji:
- Francja jest monarchią konstytucyjną,
- zlikwidowano feudalizm,
- wprowadzono trójpodział władzy,
- podzielono obywateli na: czynnych (mężczyzn, płacących wysokie podatki) i biernych (kobiety i ubożsi mężczyźni) bez praw wyborczych.

Klasa III gimnazjum. Lekcja nr 12 "Księstwo Warszawskie"

Księstwo Warszawskie zostało utworzone przez Napoleona I Bonaparte w roku 1807 na mocy pokoju zawartego w Tylży. Księstwo Warszawskie fo...